Literatura kynologiczna i popularne wydawnictwa weterynaryjne w języku polskim wydane do 1956 roku:
  1. Hieronim Falimierz; O ziołach i ich mocy...,w której znajduje się najstarszy drzeworyt psa; 1534 r.-
  2. Piotr Crescentyn; Księgi o gospodarstwie..., gdzie księga IX traktuje o psach, 1549 r.-
  3. Jan Ostroróg; Myślistwo z ogary, Kraków 1618-1643-1797 r.-
  4. A. Piątkowski; Zoonomia czyli sztuka leczenia chorób wewnętrznych i zewnętrznych właściwych koniom, bydlętom rogatym, owcom, świniom i psom: podług naylepszych postrzeżeń i doświadczeń wydana w dwóch tomach. Tom I: Medycyna praktyczna czyli Sztuka leczenia chorób wewnętrznych zwierzęcych, Tom II: Chirurgia zwierzęca czyli sztuka leczenia chorób zewnętrznych zwierzęcych, Kraków 1809 r., w Drukarni Gróblowskiej, 144 s., 20cm -
  5. Jan Nepomucen Kurowski (1783-1866); Poznaki i przyczyny wścieklizny psów oraz środki przez które okropnym skutkom ukąszenia przez psa wściekłego zapobiedz można i niektóre prawidła utrzymywania psów dotyczące / zebrane z najnowszych pism lekarskich z szczególnem zastosowaniem dla mieszkańców wiejskich przez J.N. Kurowskiego, Warszawa 1833 r., Nakł. wydawcy, W Druk. A. Gałęzowskiego i Komp., 46 s., 22 cm -
  6. Henryk Moeller; Podręcznik praktyczny zawierający środki poznawania i leczenia chorób psów tudzież zapobiegania tymże, wraz ze sposobami stosownego chowu, opatrywania i karmienia tychże zwierząt: dla strzelców, ekonomów, pasterzy i.t.d., Wrocław 1838 r., przeł. na jęz. pol. podług 3-go popr. wyd. niem. przez J. Czyżowskiego, Nakł. Zygmunta Schlettera, 110 str., 14 cm-
  7. Józef Gerald Wyżycki; Nauka hodowli zwierząt domowych: czyli o systematycznej poprawności oraz chowaniu i pielęgnowaniu krajowych koni, bydła rogatego, owiec, kóz, świń, psów i ptactwa domowego podług dzieł Schmalza, Thaera, Burgera, Koppego, Andre, D'Altona, Veltheima i innych tudzież podług własnych doświadczeń dla użytku gospodarzy i włąścicieli stadnin / napisana przez Józefa Gerald-Wyżyckiego; z przedmową Michała Oczapowskiego, Warszawa 1838 r., Nakł. S.H. Merzbacha Księgarza: W Drukarni Maksymiliana Chmielewskiego, 417 s., 22 cm -
  8. Jakub Henryk Lewandowski; Poradnik weterynaryi gospodarczej czyli nauka dochodzenia przyczyn, poznania i leczenia chorób koni, bydła rogatego, owiec, trzody chlewnej, psów i kotów sposobem allopatycznym i homeopatycznym, oraz zapobiegania tymże, równie jak chorobom ptactwa domowego, ryb i owadów gospodarskich: dla użytku ziemian i lubowników koni: podług dzieł weterynaryjnych najnowszych autorów niemieckich, Warszawa 1858 r., Wyd. 2, Nakłądem Gustawa Sennewalda, 489, [3]s., 22 cm-
  9. Jan Ostroróg; Myślistwo z ogary, Kraków 1859 r., Nakł. Wydaw. Biblioteki Polskiej: Wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego, 56 str., 21 cm-
  10. J. Łepkowski; O leczeniu chorób koni, bydła, świń, owiec i psów: wykład popularny dla użytku gospodarzy, Wadowice1871 r., Wyd.3 powiększ., Druk i nakł. Franciszka Foltyna, 176, [4]s., 21 cm -
  11. Jakub Henryk Lewandowski; Poradnik weterynaryi gospodarczej czyli nauka dochodzenia przyczyn, poznawania, zapobiegania i leczenia chorób: koni, bydła rogatego, owiec, trzody chlewnej, psów, kotów i ptactwa domowego sposobem alleopatycznym i homeopatycznym dla użytku ziemian i chodujących zwierzęta domowe / przez Jakóba Henryka Lewandowskiego, Warszawa 1878 r., Wyd. 3, Nakłąd A.B.Boguckiego, 682 s., XIV k.tabl., 22 cm -
  12. hr. Aleksander Ubysz h. Cholewa pseudonim literacki Symplicius(z) Gawin; Chart, Lwów 1880 r., Nakład Władysława Zontaka-
  13. Stanisław Rewieński (1825-1907); Pies - jego gatunki, rassy, wychów, utrzymanie, użytki, układanie, choroby i ich leczenie, Warszawa 1893 r., Wydawnictwo Gebethnera i Wolffa, oprawa twarda, 276 str, 12x18 cm-
  14. G.M.; Piesek pokojowy. Jego rasy, hodowla, choroby i ich leczenie, Warszawa 1909 r., Wydawnictwo M. Arcta, 60 str., 25 rys.- +
  15. Adam Bełcikowski (Ad. B.)(1839-1909); Pies i jego obyczaje, podług P. Drużbina, Warszawa [1909] r., M. Arct, seria: Zajmujące Czytanki Przyrodnicze ser. 5; nr 1, 46 str, 22 cm - +
  16. Ludwik Niedbał; Słownik polsko-niemiecki i niemiecko-polski najczęściej używanych wyrazów i zwrotów gwary myśliwskiej, Poznań 1917 r., 183 s.,22 cm -
  17. Józef Majewski, F. Karlovsky; Tresura psa policyjnego, Przemyśl 1921 r., Wydawnictwo Polskiej Książnicy Naukowej, z drukarni Zagajewskiego i Łazota w przemyślu, 288 str., 22 ryc. - +
  18. Alojzy Grimm; Jak układać psy policyjne, Warszawa 1921 r., redakcja Gazety Policji Państwowej, oprawa miękka, 27 litografii, 63 str-
  19. Alojzy Grimm; Jak używać psy policyjne, opracowanie na zasadzie dzieł fachowych i własnych doświadczeń, Warszawa 1922 r., staraniem redakcji Gazety Administracji i Policji Państwowej, 51 str., 16 cm-
  20. Stanisław Runge (1888-1953); Receptariusz weterynaryjny dla praktykujących lekarzy weterynaryjnych, Poznań 1922 r., Wydawnictwo Polskie, Poznańska Drukarnia I Zakład Nakładowy, 130 s., 20 cm -
  21. Józef Majewski; Tresura psa policyjnego, Przemyśl [1923] r., Wydawnictwo Księżnicy Naukowej z Drukarni Jana Łazora w Przemyślu, oprawa miękka, 147 str., ilustrowana, 17.5x10.5+
  22. Józef Majewski; Tresura psa pokojowego, Lwów 1926 r., Nakł. Księg. A. Bardacha, druk:Kudler i syn, 160 str., 159 tab.-
  23. Józef Majewski; Podręcznik tresury psa policyjnego ; do układania psów policyjno-kryminalnych, śledczych, meldunkowych i obronnych, Przemyśl 1927 r., Nakład Autora, 224 str., -
  24. Ks. Ludwik Niedbał; Hodowla, wychowanie i tresura wyżła dowodnego, Poznań1927 r.,Nakładem Księgarni Św. Wojciecha, 215 str., 38 ryc.- +
  25. Maurycy Trybulski; Psy - rasy, hodowla, tresura i leczenie, Warszawa 1928 r., Wydawnictwo Towarzystwa Oświaty Rolniczej Księgarnia Rolnicza, oprawa miękka, 264 str., 23 cm +
  26. E.v.Otto; Pies domowy - opieka, wychowanie, tresura (autoryzowany przekład z niemieckiego), Warszawa 1929 r., Towarzystwo Wydawnicze "Rój", 124 str., 8 tablic, oprawa twarda +
  27. J.H.Chester; Pies: wychowanie, pielęgnowanie i rasy, Warszawa [1931] r., wolny przekład J.H., Stowarzyszenie Pracowników Księgarskich, 52 s.,19 cm -+
  28. Stefan Błocki; Nasze psy - vademecum miłośnika psa, Wilno 1933 r., 237 str, oprawa miękka +
  29. Kazimierz Wodzicki; Studia nad prehistorycznemi psami Polski (Studien Ueber Vorgeschichtliche Hunde Polens), Warszawa 1934 r., [b.w], 74 str., 31 cm -
  30. Praca zbiorowa pod redakcją Maurycego Trybulskiego; Pies rasowy i jego hodowla w Polsce, Warszawa 1935 r., Tom I, Wydawnictwo Polskiego Związku Hodowców Psów Rasowych - +
  31. Ignacy Mann (1); Życie psa - hodowla, pielęgnacja, wychowanie, leczenie, słowem wstępnym poprzedził dr Stanisław Runge, Warszawa 1938 r., Wydawnictwo J. Przyworskiego, 327 str, 24 cm, oprawa miękka +
  32. Alojzy Grimm; Pies towarzysz - popularny podręcznik chowu i szkolenia psów służbowych, Warszawa 1938 r.109 str -
  33. B. Rakowski; Tresura psa, Lwów 1938 r., Księgarnia Naukowa, wydanie drugie rozszerzone i uzupełnione, 144 str, 19 rys, oprawa miękka, 13.5x18 cm -
  34. Józef Majewski; Pies folwarczny i jego wychowanie, podtytół: Pies folwarczny i obejściowy - utrzymanie, wychowanie, tresura i leczenie psa do użytku przy folwarkach, obejściach, fabrykach, magazynach, służbach nocnych itp. z 31 rycinami w tekście i 8 tablicami, wykonanymi przez art. mal. Pawła Zaporoskiego, Lwów 1938 r., Księgarnia A. Krawczyński dawniej Gubrynowicz i Syn - ul. Rutkowskiego 9, 244 str, oprawa miękka, 13x19 cm-
  35. Kazimierz Krysiak; Studia nad anatomią głowy psa: uzębienie, staw żuchwy, zatoka szczękowa, Warszawa 1938 r., Nakł. TNW, 55 str. , 24 cm-
  36. Jan Rostafiński; Koń, krowa, owca i pies połonin Huculszczyzny, Warszawa 1938 r., [b.w.], 15 [3] str., k. tabl., il.; 25 cm-
  37. Józef Majewski;Pies domowy i pokojowy - wychowanie, pielęgnacja, tresura i leczenie, Lwów [1938] r., z 29 rycinami w tekście i 8 tablicami, wykonanymi przez art. mal. Pawła Zaporoskiego, wydanie czwarte, główny skład w Księgarni A. Bardacha we Lwowie, oprawa twarda, 227 str, 12,5X17 cm-
  38. Ignacy Mann (1); Rasy psów - pochodzenie, wzorce, użytkowość, słowem wstępnym poprzedził Zygmunt Markowski, Warszawa 1939 r., Wydawnictwo J. Przeworskiego, 304 str., 123 ryc., 23 cm - +
  39. Stanisław Runge (1888-1953); Próby zapobiegania i leczenia niektórych chorób zakaźnych zwierząt domowych za pomocą swoistych bakteryjnych anionów ("negatiwin") E. Landa, Warszawa 1939 r., 16 s.,24 cm -
  40. Edmund Wypychowski; Higiena psa - przyjaciela człowieka, Nakładem Związku Opieki Nad Zwierzętami 1945 r.,84 str, oprawa miękka, 15,5x22,5 cm+
  41. Lubomir Smyczyński; Psy - rasy, hodowla, szkolenie, Wydawnictwo "Universum" Katowice 1948 r., 199 str, oprawa miękka+
  42. Stanisław Runge (1888-1953); Rozpoznawanie wieku koni, bydła rogatego i psów według zębów, Poznań 1949 r., Instytut Naukowo-Wydawniczy Ruchu Ludowego "Polska", seria Biblioteka Rolnicza nr 23, 167 s., 14 cm-
  43. Kazimierz Hulla; Pies myśliwski - jego układanie i znaczenie dla gospodarki łowieckiej,Warszawa 1951 r., Państwowe Wydawnictwo Rolne i Leśne, 108 str, oprawa miękka+
  44. Zygmunt Biernacki; Mój rasowy pies, Warszawa 1956 r., Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, wydanie I, 85 str, 21cm, oprawa miękka+
(1)Ignacy Mann - lekarz weterynarii, kierownik kliniki chorób psów i kotów. Cytaty z książek kynologicznych na temat ras polskich obecnie nieistniejących:

1. Ks. Ludwik Niedbał; Hodowla, wychowanie i tresura wyżła dowodnego, Poznań 1927, strona 9:

"Wszystkie inne typy wyżłów nie stanowią żadnej rasy - a więc nie stanowią jej też znane trzy formy naszych krajowych wyżłów: krótkowłosistych, długowłosistych i szorstkowłosistych, bo ich podobieństwo i wyrównana forma (często zresztą bardzo problematyczna) nie polegają na pokrewieństwie, lecz zostały im nadane z zewnątrz przez hodowcę doborem podobnych do siebie rodziców."

2. Stefan Błocki; Nasze psy - vademecum miłośnika psa, Wilno 1933 r, strona 117, fot 1:

"Barbet hiszpański przywędrował do Polski bądź drogą przez Francję, bądź też przez Węgry, gdzie znanym był pod nazwą węgierskiego wodołaza. Temu to pudlowi hiszpańskiemu, zawdzięcza dawny wyżeł polski swe pochodzenie. O polskim wodołazie jest następująca wzmianka w niemieckim dziele p. t. "Wysokie Łowy (Die Hohe Jagd) 1846 r. I str. 172": "z reguły wyżeł niemiecki jest psem gładkowłosym - polski wyżeł zaś szorstkowłosym". Te same dokumenty pozostawił Haller w swojej historji naturalnej z roku 1757 i Dietrich a. d. Winkel z 1815 r., którzy opisują polskiego wyżła następująco: Jest on większy i silniejszy od francuskiego i angielskiego wyżła, przeważnie czarnej, brunatnej, lub żółtej maści, z jasnemi lub białemi plamami na piersiach. Głowę posiada podłużną, pysk szpiczasty, uszy długie. Sierść jego jest twarda i gęsta. Jest on też wytrzymalszy od wyżła niemieckiego. Niemieccy kinologowie, wzmiankują wyraźnie, że dzisiejszy niemiecki szorstkowłosy wyżeł, jest potomkiem polskiego wodołaza."

Rozmiar: 26436 bajtów

Fot. 1

3. Praca zbiorowa pod redakcją Maurycego Trybulskiego; Pies rasowy i jego hodowla w Polsce, Warszawa 1935 r., strona 5 i strona 27

"Tak zginął ogar polski i przepiękny wyżeł polski z charakterystycznie długiemi, miękkiemi uszami, sięgającemi mu aż do nozdrzy."

"Należy podkreślić, iż w Poznańskiem i na Pomorzu wytworzył się włąściwie typ polskiego wyżła dowodnego, który należy tylko oficjalnie zafiksować"

4. Ignacy Mann; Rasy psów - pochodzenie,wzorce, użytkowość, Warszawa 1939 r., strona 128

"Stosunkowo dokładny opis polskich ogarów daje encyklopedia myśliwska Sobaniejewa, według której Polska posiadała dwa typy ogarów: większy i mniejszy. Większy posiadał masywną głowę o wyraźnie zaznaczonej potylicy, stosunkowo wąski,tępo zakończony pysk, ciemno-brązowe oczy, długie uszy, kończyny mocne, suche. Sierść czarna, czerwono podpalana, podszycie ciemno szare. Na tylnych kończynach charakterystyczny przydatni pazur. Ogar mniejszy posiada to samo umaszczenie, głowa jednak jest bardziej klinowata, uszy dość długie,sięgające do końca pyska, zad łagodnie opadający w dół, ogon dość krótki, lekko zagięty.
Polski pies gończy występował w trzech odmianach: jako gończy ciężki, lekki i mały. Polski pies gończy ciężki zbliżony był nieco wyglądem do dzisiejszych bloudhoundów a dawnych psów św. Huberta; wysoki, o masywnej głowie, grubym pysku, szerokim czole robił imponujące wrażenie, oczy duże, osadzone między zmarszczkami i fałdami, zawsze przekrwione, dodawały groźnego wyglądu. Tułów masywny, pierś głęboka i nogi grubokościste świadczyły o sile. Sierść krótka,lśniąca, maść czarna, podszycie o rdzawym odcieniu. Psy te jako ciężkie nadawały się specjalnie w tereny lesiste; praca w otwartym polu była dość powolna. Był używany na wilki i zające.
Polski pies gończy lekki czyli rączy, przypomina w ogólnych zarysach gończaka sentońskiego.Dość wysoki, o wąskiej czaszce,trójkątnych uszach, dużych czarnych uszach, dość płaskim tułowiu, o silnych i suchych kończynach mógł dzięki swojej budowie osiągać wielką szybkość; był używany na wszelkiego rodzaju zwierzynę a jego dźwięczny i wysoki głos prawie zawsze rozlegał się tam, gdzie zwinność i szybkość w ściganiu zwierzyny były potrzebne.
Polski gończak maleńki czyli zajęczy spotykany był najczęściej na granicy litewskiej. Mądra lisia twarz, krótki, szpiczasty pyszczek, niski wzrost, krótkie nawpół stojące uszy, puszysty ogon, przypominały wyglądem lisa. Pies ten jako indywidualista nigdy nie był używany w sforach lecz pracował w pojedynkę a szedł jedynie na zająca.Głos miał płaczliwy, zawodzący, jakby opłakiwał śmierć złowionego zwierza!
Należałoby też wspomnieć o ogarach-arlekinach, które swoje umaszczenie zawdzięczały dalmatyńczykowi, który w owych czasach był "jeszcze" wyżłem. Psy te o sierści żółtawej lub popielatej pokrytej plamkami, były najczęściej spotykane na Ukrainie i Polesiu; często występowały u nich tak zwane rybie oczy."

5. Lubomir Smyczyński; Psy - rasy, hodowla, szkolenie, Katowice 1948 r., strona 48, fot 2:

"Podobnie jak pozostałe rasy wyżłów kontynentu, wywodzą się niewątpliwie z rodzimych psów myśliwskich. Psy tego typu musiały występować szczególnie licznie na terenach Polski i sąsiednich krajów. Autorzy zagraniczni, zastanawiając się nad ich pochodzeniem, wyprowadzają je z Polski, Litwy, względnie krajów bałtyckich, a określają często nazwą wyżła polskiego. Pies ten szczególnie nadaje się dla terenów o mniejszej kulturze rolnej, o mieszanej uprawie, gdzie na przemian występują pola, zarośla i rozlewiska wodne. W takim terenie wykazuje pełnię swych walorów, posiada bowiem wybitną inteligencję, pasję do wody oraz tępienia szkodników łowieckich, często ma wrodzony instynkt obrończy i w domu bywa czujny. W polu poza tym dobrze wystawia, a również dobrze zastępuje posokowca. Posiada też praktyczną szatę roboczą, jest silny i wytrwały, uczy się łatwo, a więc jest idealnym pomocnikiem myśliwego. Dzięki swemu groźnie groteskowemu wyglądowi nie jest narażony na to, by stać się ulubieńcem amatorów niepolujących i zdegradować się do roli salonowca. Zasługuje w pełni, by nasze koła myśliwych zajęły się nim jak najgoręcej i wskrzesiły zamiłowanie do tej rasy, której można by przywrócić nazwę wyżła polskiego. Realizacja tego zadania nie byłaby zbyt trudna przy zgodnej współpracy zorganizowanego łowiectwa i kynologów. Neleżałoby ustalić w ramach Polskiego Kennel Klubu wzorzec rasy, wpisywać psy zbliżone do obranego ideału do księgi wstępnej polskiego wyżła i przez dalszą celową hodowlę dążyć do uzyskania jednolitego typu, z głównym naciskiem na rzeczywistą użytkowość. Należałoby także wypracować odpowiedni regulamin egzaminacyjny dla wyżła kontynentalnego, który nie powinien być oceniany według regulaminu prób polowych przewidzianych dla wyżła angielskiego. Przy ustalaniu wzorca uważać trzeba, by nie popaść w błąd kynologów niemieckich, którzy długie lata stracili na ustalenie nomenklatury i rozgraniczeń sierści. Wzorzec wyżła polskiego powinien być ustalony pod kątem oceny jego użyteczności praktycznej i dobrej budowy, umożliwiającej energiczną i wytrwała akcję. Każda sierść ostra, ułatwiająca pracę w zaroślach i sitowiu, powinna być dopuszczalna. Z czasem, gdy hodowla dysponować będzie liczniejszym materiałem użytkowym, będzie można w celu przeprowadzenia selekcji podnieść wymogi odnośnie kwalifikacji wystawowych."

Rozmiar: 21100 bajtów

Fot. 2

6. Lubomir Smyczyński; Psy - rasy i wychowanie, Warszawa 1957 r, strona 405:

"...Bechstein w swej encyklopedii łowieckiej (wyd. Gotha 1820-1822) nazywa wyżła szorstkowłosego "Wasserhund", "polnischer Huhnerhund" lub "Niederlander" i opisuje w tych słowach: "pochodzi z Polski, jest krótszy i bardziej krępy niż długowłose psy na kury, ma silniejszą głowę, krótszy pysk, szerszy nos, krótsze uszy, szczególnie silną pierś i nogi oraz dłuższy kędzierzawy włos tworzący na uszach kosmyki, zwykle brązowy lub w białe łaty albo też morengowany. Z natury chętnie idzie do wody.""
    HISTORIA PSÓW W POLSCE
Miejsca w Polsce, gdzie znaleziono psie wykopaliska:
Pies rasowy i jego hodowla w Polsce; praca zbiorowa pod redakcją Maurycego Trybulskiego, Warszawa1935, str

"W "Szkicach historycznych" Kubali czytamy, że w czasach oblężenie Zbaraża kozacy, co noc podkradali się bliżej miasta, podpełznąwszy wreszcie blizko, powybijali wszystkie psy obozowe, co dowodzi,że pies w służbie obrończej wojskowej u nas pracował znacznie wcześniej, aniżeli w Niemczech, Francji i Rosji."